Czy wysiłek fizyczny może być narzędziem służącym do opanowania epidemii? Gdyby to pytanie zadano mieszkańcowi XIV-wiecznej Europy (pustoszonej wówczas przez pałeczkę dżumy) odpowiedź „tak” można by uznać za prawidłową jedynie, gdy za wysiłek uznamy jak najszybszą ucieczkę (biegiem!) z obszaru dotkniętego czarną śmiercią.

Inaczej sprawy mają się obecnie, w czasach, gdy choroby zakaźne udało się ujarzmić, powiększa się natomiast populacja ludzi dotkniętych schorzeniami społecznymi i cywilizacyjnymi. Wśród nich blisko 390 milionów stanowią diabetycy1, a liczba ta cały czas się powiększa.

Jeśli chodzi o statystyki z naszego podwórka, szacuje się, że co 11 Polak cierpi z powodu cukrzycy2. Ta pozornie dobrze znana jednostka niejedno ma imię.

Hiperglikemia – przyczyny Insulinooporności
Właściwie mówić można o grupie chorób metabolicznych, których wspólną cechą jest patologicznie podwyższony poziom glukozy w osoczu (tzw. hiperglikemia3).

Różny jest natomiast mechanizm powstawania zaburzeń. W cukrzycy typu I, na skutek nieprawidłowego działania układu immunologicznego, dochodzi do niszczenia komórek trzustki odpowiedzialnych za produkcję i wydzielanie insuliny.

Typ II cukrzycy charakteryzuje się z kolei niewłaściwym działaniem insuliny na tkanki – u podłoża choroby leży tzw. insulinooporność. Osłabiona reakcja tkanek sprawia, że trzustka wydziela więcej hormonu, co grozi wyczerpaniem rezerw i rozwojem bezwzględnego niedoboru insuliny, jak w typie I3.

Insulina Egzogenna
Od 1922 roku dysponujemy możliwością leczenia takich zaburzeń: wtedy po raz pierwszy zastosowano preparat egzogennej insuliny.

Przez ostatnie 90 lat udoskonalono nie tylko sam lek i metody jego produkcji, ale również zasady stosowania. Odpowiednia terapia pozwala naśladować fizjologiczny rytm wydzielania insuliny i tym samym maksymalnie zbliżyć poziom glukozy do wartości występujących u zdrowego człowieka. To niezwykle istotne, ponieważ hiperglikemia jest przyczyną zarówno ostrych, jak i przewlekłych powikłań, które znacząco zwiększają umieralność diabetyków.

Towarzystwa diabetologiczne na całym świecie podkreślają, że poza leczeniem farmakologicznym niezwykle istotne jest także postępowanie behawioralne. Zalicza się do niego odpowiednią edukację pacjentów, indywidualne zalecenia dietetyczne i wysiłek fizyczny.

Zdaniem grupy ekspertów pracujących pod patronatem Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, ten ostatni powinien być nieodłącznym elementem życia diabetyków (a według WHO każdego z nas) niezależnie od typu choroby. Za minimalną ilość sesji treningowych uznano 2-3 w tygodniu, idealnie byłoby wkomponować ćwiczenia w plan każdego dnia!4.

Wysiłek fizyczny a cukrzyca
Dlaczego wysiłek jest tak istotnym elementem kompleksowej terapii w cukrzycy? – Aktywność fizyczna poprawia wrażliwość insulinową tkanek, udowodniono także jej korzystny wpływ na kontrolę poziomu glukozy w osoczu4.

Regularne ćwiczenia pomagają osiągnąć prawidłowe wartości cholesterolu, trójglicerydów, LDL i HDL4, tym samym zmniejszają ryzyko zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych, które u pacjentów z cukrzycą jest wyższe, niż w zdrowej populacji3.

Trening stanowi też podstawowe narzędzie służące kontroli i utrzymywaniu prawidłowej masy ciała. Ostatecznie wielokrotnie udowodniono jego korzystny wpływ na nastrój, co jest szczególnie istotne, jeśli uwzględnimy wyniki badań, według których depresja występuje u diabetyków nawet 3x częściej, niż u zdrowych osób5.

Jaki wysiłek fizyczny dla diabetyków?
Niektóre z reguł bezpiecznej aktywności fizycznej sformułowanych przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) z powodzeniem mogą zastosować ludzie zdrowi. Jakie są zasady podejmowania wysiłku fizycznego?4.

Zaleca się, by przygodę z ćwiczeniami rozpocząć od umiarkowanego wysiłku. Intensyfikacja ćwiczeń powinna być przeprowadzona po konsultacji z lekarzem, który zna historię choroby i aktualny stan kliniczny pacjenta. W zaleceniach PTD podkreślono wagę regularności sesji treningowych i zasugerowano, by każdą z nich rozpocząć od kilkuminutowej rozgrzewki.

Zagrożenia: hipoglikemia
Do największych zagrożeń intensywnego wysiłku fizycznego u diabetyków należy hipoglikemia, czyli patologicznie niskie stężenie glukozy w osoczu krwi. Żeby zmniejszyć ryzyko wystąpienia tego stanu, zaleca się pomiar glikemii przed, w trakcie i po zakończeniu ćwiczeń. PTD sugeruje, by dawkę insuliny krótkodziałającej/szybkodziałającej zmniejszyć o 30—50% przed planowanym wysiłkiem.

Pacjentom, których leczenie opiera się o system pompy, radzi się natomiast redukcję przepływu o 20-80%, w zależności od rodzaju i przewidywanej długości ćwiczeń. Najlepiej wprowadzić korektę ok. 2 godzin przed treningiem. O ryzyku hipoglikemii powinni pamiętać także chorzy na cukrzycę typu II, którzy stosują leki z grupy pochodnych sulfonylomocznika.

Cukier przed wysiłkiem
Jeżeli zmniejszenie dawki insuliny nie jest możliwe (np. przy niezaplanowanej aktywności), PTD zaleca chorym spożycie cukrów prostych przed wysiłkiem. W wytycznych z 2017 roku zaproponowano porcję 20-30 gramów węglowodanów na każde 30 minut wysiłku.

Do zwiększenia poziomu glukozy w osoczu w trakcie ćwiczeń i okołotreningowo świetnie sprawdzą się żele energetyczne z serii ALE Gel. 1 saszetka żelu dostarcza 27,5 gramów węglowodanów, czyli dawkę odpowiadającą zaleceniom grupy eksperckiej (2,75 wymienniki węglowodanowe). Alternatywą do przyjęcia porcji energii jest redukcja dawki insuliny po wysiłku.

Uwaga na uszkodzenia stóp!
Niezmiernie istotnym problemem, na który muszą zwracać uwagę cukrzycy jest ryzyko uszkodzenia skóry stóp. Proponuje się wybranie bardzo wygodnego obuwia we właściwym rozmiarze. Istotne jest codzienne oglądanie stóp i ich właściwa pielęgnacja. Takie postępowanie jest szczególnie ważne u diabetyków, u których rozwinęły się powikłania przewlekłe, a zwłaszcza uszkodzenie nerwów i naczyń krwionośnych.

Członkowie Towarzystwa przypominają także o istotnej roli prawidłowego nawodnienia, zwłaszcza ćwiczącym w wysokiej temperaturze otoczenia.

Aktywność mądrą prewencją i skutecznym sposobem leczenia cukrzycy
Mądra aktywność fizyczna to doskonały środek prewencji, ale i nieodłączny element skutecznego leczenia cukrzycy. Nauka jednoznacznie potwierdza wysoką wartość ćwiczeń, dlatego, jeśli nie uczyniłeś z nich swojego oręża w walce z zaburzeniami metabolicznymi, jak najszybciej poproś o pomoc swojego lekarza i zmień swoje życie na lepsze.

Bibliografia

1. https://www.idf.org
2. https://cukrzycapolska.pl/cukrzyca/statystyki/
3. Gajewski P. (red.): Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2018
4. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2017. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Praktyczna 2017, tom 3, suplement A. Wyd. Via Medica.
5. Andreoulakis E, Hyphantis T, Kandylis D, Iacovides A. Depression in diabetes mellitus: a comprehensive review. Hippokratia. 2012;16(3):205-214.